هشت رذیله 156 / ستمگری 23 / حقوق 22 / اعمال عبادی 5 / صدقه

سلام علیکم - بسم الله

---

هرچند خمس و زکات نیز صدقه محسوب می شوند ولی در این جلسه می خواهیم از مطلق صدقه سخن بگوییم. طوری که شامل صدقات مستحبی هم بشود. حتی شامل کارهای خوبی که می تواند جایگزین انفاق مالی است هم بشود. چون در روایات به این کارها نیز صدقه اطلاق شده است!
صدقه راهی است برای اثبات صدق. صدق و درستی ایمانی که ادعایش شده است! همه ما ادعای ایمان داریم! ایمان و باور به اصول انسانی! ایمان به حقائقی که با کمک وحی برای مشخص شده است. خب راه اثبات این ادعا چیست؟ صدقه راه آن است!
صدقه راه اثبات صدق ایمان است و بدون صدقه، ایمان ادعایی کذب است! پس صدقه در میان اعمال عبادی جایگاه رفیعی دارد پس حق رفیعی هم دارد و به میزان رفعتی که دارد ستم بیشتری هم به آن می شود. چون حق هرچه بزرگتر باشد، ادای آن رنج و زحمت و تلاش بیشتری را می طلبد و انسان کمتر اهل تلاش و مجاهدت هستند. آنها بدنبال زحمتهایی هستند که به زودی تمام شود و نتائج آن را ببینند.
صدقه هر کمک مالی است که بدون عوض صورت بگیرد. در مقابل صدقه ربا است. ربا کمک مالی همراه با عوض است! کسی که صدقه می دهد عوض کمکش را از خداوند می گیرد. زیرا خداوند به صدقه ها ربا می دهد: 

یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی‏ الصَّدَقاتِ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ کَفَّارٍ أَثیمٍ (بقره: 276) خداوند، ربا را نابود مى‏کند؛ و صدقات را افزایش مى‏دهد! و خداوند، هیچ انسانِ ناسپاسِ گنهکارى را دوست نمى‏دارد.

کسی که ایمانش به وعده های خداوند دروغ است، دیگر اهل صدقه نیست. اهل ربا است! به ربایی که خداوند هشدار داده است که بدون برکت خواهد بود و زندگی را از بین می برد، به این ربا اعتماد می کند ولی به وعده خداوند درباره برکتی که صدقه برایش می آورد اعتماد نمی کند. آیا این شخص در ایمانش صادق است؟! این صدقه است که نشان صدق در ایمان است! حالا فرض کنید نماز هم می خواند. عادت کرده است. نماز نخواند ذهن عادت کرده اش رهایش نمی کند!

طبق آیه فوق اهل صدقه نبودن، ناسپاسی است! حق نشناسی است. چون خداوند راهی بنام صدقه گذاشته است برای برکت زندگی و برای رفع محرومیت از جوامع و برای اجرای قسط و عدل ولی فرد از این راه نمی رود، آیا این ناسپاسی نیست؟! (کَفّار)

مال وقتی توسط صدقه برکت نیابد، به قلب صاحب خود می چسبد و این چسب قلبش را زنگار می زند و در نتیجه بهره ای از تابش رحمت خداوند نخواهد داشت و حالات معنویش افت می کند و از بین می رود و آن وقت است که براحتی تحت وسوسه ها نفس قرار می گیرد و اهل گناه می شود. (أثیم)

وقتی کسی با صدقه ندادن «کفار اثیم» شد رابطه عاطفی اش با خداوند قطع می شود و خلأ عاطفی بوجود آمده را هیچ چیزی پر نمی کند. احساس افسردگی دائمی او را رها نخواهد کرد هر چند در زندگی از اسباب مادی فراوانی هم برخودار شود.

صدقه مصادیق محتلفی در اسلام دارد که دو نمونه بارز آن که زکات و خمس است که در جلسات قبل به آن اشاره شد. از مصادیق صدقه کفارات مختلفی است که برای گناهان و ترک بعضی از اعمال عبادی به عنوان جایگزین در نظر گرفته شده است مثل:

کفاره اطعام شصت فقیر برای کفار ارتکاب قتل، خوردن روزه ماه رمضان، شکستن نذر، خراش دادن زن صورت خود را در مصیبت، تراشیدن سر قبل از رسیدن به منی در دهم ذی الحجه، و ... 

کفاره اطعام ده فقیر برای شکستن قسم، پاره نمودن مرد پیراهن خود را در مصیبت همسر یا فرزند و ...

کفاره یک مد طعام (ده سیر) به فقیر برای کسی که قضای روزه اش را یک سال بدون عذر تأحیر انداخته است!

کفارات مختلفی برای حاجی که مرتکب محرمات احرام شده باشد در نظر گرفته شده است. مثلا اگر صید بکند، جیوانی شبیه به آن را باید به عنوان کفاره بدهد.

فدیه مصداق دیگری است برای صدقه و منظور از آن دادن ده سیر طعام به فقیر برای زنی که بخاطر شیردهی و یا بارداری نمی تواند روزه بگیرد. بازای هر روز، یک مد طعام به فقیر بدهد!

دیگر مصادیق صدقه که هر کدام بابی مفصل در منابع اسلامی را بخود اختصاص داده اند عبارتند از: افطاری دادن، میهمانی، ولیمه، مطلق اطعام، قرض دادن، کمک مالی به نیازمند، هدیه، قربانی کردن، آب دادن.

ادای حق صدقه اولا اعتماد به کارگشا بودن صدقه در رابطه با مشکلات بخصوص بیماریهاست و نیز رعایت خلوص در آن و منت نگذاشتن و مخفی نمودن آن است!

کسانی که اهل صدقه نیستند و یا در صدقه ریا می کنند و یا آن را با منت گذاردن و تحقیر نیازمند همراه می سازند این افراد در حق صدقه ستم می کنند. و چه بد ستمی است این ستم!

جایگزینهای صدقه

ممکن است کسی تمکن مالی برای صدقه نداشته باشد. این فرد می تواند کار نیکی را جایگزین صدقه کند. در روایات به بعضی از کارهای نیکی که می تواند جایگزین صدقه شود اشاره شده است:

1) مطلبی را با صبر و حوصله تفهیم ناشنوایی نمودن.

2) بوسیدن اعضای خانواده.

3) ترک نمودن کار شری که در شرف انجام آن است. خصوصا نگه داشتن زبان!

4) کمک غیر مالی به ناتوان.

5) برداشتن خاری از مسیر.

6) راهنمایی نمودن کسی که آدرسی پرسیده است.

7) عیادت مریض.

8) امر به معروف و نهی از منکر!

9) پاسخ دادن به سلام.

10) هر کاری که برای حفظ آبروی خود انجام دهد.

11) مدرا نمودن با مردم. خصوصا مدارا با دشمنان.

12) گفتن سخنی نیکو.

13) نیکی نمودن به خویشان.

14) تمییز نمودن ظرف غذا.

15) آشتی دادن دیگران.