هشت رذیله 169 / ستمگری 36 / حقوق 35 / رعایا 1 / مخلوقات و حداوند
| يكشنبه, ۱۹ ارديبهشت ۱۳۹۵، ۱۲:۱۵ ق.ظ
سلام علیکم - بسم الله
بحث درباره ستمگری، است. رذیله ای که همه قبول دارند زشت و ناپسند است ولی همه ی مصادیق آن را نمی دانند. عقل بدون این با وحی تقویت شود تنها می تواند به چند مصداق عمده آن آگاه باشد. آگاهی به همه مصادیق ارزشها و ضد ارزشها تنها با کمک وحی امکان پذیر است. مثل این که ذهن معمولی شاید بتواند چهار عمل اصلی ریاضی را بدون معلم خودش بفهمد ولی مسائل پیچیده ریاضی را معلم باید به او بگوید. وقتی معلم بگوید عقل دانش آموز گفته های او را تصدیق می کند به شرط آن که درست حرف معلم را بفهمد.
البته فرقی که در این مثال با مسئله وحی است این است که بالاخره معلم ریاضی هم از دیگر معلمان مسائل را آموخته است و آنها هم از تلاش علمی جمعی بشری در طول تاریخ این مسائل را آموخته اند. ریاضی و یا علوم تجربی را بشر بدون نیاز به وحی می تواند به مرور بیاموزد و تأخیر در درک این علوم ضربه ای به زندگی بشر نمی زند.
ولی اگر بشر به علمی نیازمند است و طول تجربه بشری هم نمی تواند او را به این علم برساند و یا اگر هم برساند تأخیر در این درک به زیان بشر است آن وقت است که وحی باید به کمک درک بشر بیاید.
ظلم و عدل، بنیادی ترین مفاهیم ارزشی و ضد ارزشی بشر است. خداوند نمی تواند نسبت به درک ضعیفی که بشر می تواند از مصادیق این دو مفهوم داشته باشد بی تفاوت باشد و آنها را بحال خود واگذارد تا خودشان به مرور درکشان را در این رابطه عمق ببخشند. لذا اولین رسالت انبیاء خویش را، تبیین مصداق برای این دو مفهوم و نیز تحقق عدالت و رفع ستم قرار داده است.
مهترین مصداق ستم، ستم به خود است که دیگر ستمها نیز از آن ناشی می شود. حضرت آدم به خود ستم کرد و نزد خداوند همراه با حضرت حواء اقرار به این ستم نمود و از خداوند خواست تا او را بیامرزد و مورد رحمتش قرار دهد (اعراف: 23) و راه جبران این ستم را و جلوگیری از ستمهای بعدی را به او بیاموزد و خداوند نیز گناه خوردن از درخت ممنوع را برای او باز نمود و عللش را برایش تبیین کرد و بعد هم با تفهیم سخنانی راه عملی توبه را به او آموخت. (بقره: 37)
شناخت حقوق و تلاش در جهت ادای آنها انسان را از ستمکاری محافظت می کند. یکی از جلوه های هدایتگری شگرف اسلام تبیین عمیق حقوق در این مکتب نورانی است.
***
دسته ای از حقوق که آن را ان شاء الله از این ببعد بررسی خواهیم کرد حقوق رعیت است. رعیت به کسی گفته می شود که رعایت حال او و مواظبت بر رفع نیازهای او ضرورت دارد. مسؤولین سیاسی باید رعایت مردم را بکنند اصلا شغلشان این است. و نیز شاگردان رعیت معلم هستند و فرزندان رعیت والدینشان. کارگران رعیت کارفرمایند. و در رأس همه اینها همه مخلوقات رعیت خداوند هستند.
پرداختن به حقوق رعیتها بخاطر توجه دادن مکلفین به رعایت این حقوق به وظائفی است که دارند. ولی بررسی حقوق مخلوقات بر خداوند بخاطر الگور گیری از کاری است که خداوند در ادای این حقوق انجام می دهد.
مخلوقات جهان همه رعایای خداوند هستند. در تمام لحظات وجودی خود نیازمند این رعایت هستند. و خداوند نیز که لاتأخذه سنة و لانوم است، آسمانها و زمین و ساکنین آنها را با نهایت قدرت و حکمت مورد رعایت قرار می دهد. و هیچ ستمی و حتی ذره ای به آنها روا نمی دارد. و غیر از خداوند هیچ مخلوقی از این ستم نسبت به رعایا مصون نیست. البته اولیاء خدا این ستم را خواسته انجام نمی دهند ولی از ستم ناخواسته در حق رعایای خود همیشه در آستان خداوند با تضرع و زاری طلب مغفرت می کنند.
خداوند نه تنها حقوق رعایای خود را اداء می کند بلکه همیشه نسبت به آنها دارای تفضل و لطف علی حده است. مغفرت یکی از عمده ترین این تفضّل هاست! هیچ کس نمی تواند بگوید خداوند وظیفه دارد من را ببخشد. ولی خداوند بندگانش را می بخشد. و بخشش فقط از روی مهربانی است که دارد. هرچند بخشش ما انسانها، می تواند داری انگیزه های مختلف باشد که این انگیزه ها در خالص ترین نوعش می شود جلب رضایت خداوند و این که بخشش خلق مقدمه ای باشد برای این خداوند ما را هم ببخشد. ولی خداوند بخاطر این که مهربانی در ذات اوست می بخشد. خداوند برای مهربانی نیازمند هیچ انگیزه ای نیست! پس خداوندی که این چنین است چطور ممکن است به بنده ای ستم کند و او را در میان بی نهایت مخلوق خود نادیده بگیرد و او را از یاد ببرد؟!
تمام آنها که می خواهند حقوقی را که دیگران بر عهده آنها دارند اداء کنند باید متخلِّق به اخلاق خداوند باشند. هم همه حقوق را بی کم و کاستی اداء کنند و هم بیشتر از آن را بپردازند و در این مسیر جز از خداوند طلب شکر و مزد نکنند که لا نرید منکم جزاء و لا شکورا (دهر: 9)
البته فرقی که در این مثال با مسئله وحی است این است که بالاخره معلم ریاضی هم از دیگر معلمان مسائل را آموخته است و آنها هم از تلاش علمی جمعی بشری در طول تاریخ این مسائل را آموخته اند. ریاضی و یا علوم تجربی را بشر بدون نیاز به وحی می تواند به مرور بیاموزد و تأخیر در درک این علوم ضربه ای به زندگی بشر نمی زند.
ولی اگر بشر به علمی نیازمند است و طول تجربه بشری هم نمی تواند او را به این علم برساند و یا اگر هم برساند تأخیر در این درک به زیان بشر است آن وقت است که وحی باید به کمک درک بشر بیاید.
ظلم و عدل، بنیادی ترین مفاهیم ارزشی و ضد ارزشی بشر است. خداوند نمی تواند نسبت به درک ضعیفی که بشر می تواند از مصادیق این دو مفهوم داشته باشد بی تفاوت باشد و آنها را بحال خود واگذارد تا خودشان به مرور درکشان را در این رابطه عمق ببخشند. لذا اولین رسالت انبیاء خویش را، تبیین مصداق برای این دو مفهوم و نیز تحقق عدالت و رفع ستم قرار داده است.
مهترین مصداق ستم، ستم به خود است که دیگر ستمها نیز از آن ناشی می شود. حضرت آدم به خود ستم کرد و نزد خداوند همراه با حضرت حواء اقرار به این ستم نمود و از خداوند خواست تا او را بیامرزد و مورد رحمتش قرار دهد (اعراف: 23) و راه جبران این ستم را و جلوگیری از ستمهای بعدی را به او بیاموزد و خداوند نیز گناه خوردن از درخت ممنوع را برای او باز نمود و عللش را برایش تبیین کرد و بعد هم با تفهیم سخنانی راه عملی توبه را به او آموخت. (بقره: 37)
شناخت حقوق و تلاش در جهت ادای آنها انسان را از ستمکاری محافظت می کند. یکی از جلوه های هدایتگری شگرف اسلام تبیین عمیق حقوق در این مکتب نورانی است.
***
دسته ای از حقوق که آن را ان شاء الله از این ببعد بررسی خواهیم کرد حقوق رعیت است. رعیت به کسی گفته می شود که رعایت حال او و مواظبت بر رفع نیازهای او ضرورت دارد. مسؤولین سیاسی باید رعایت مردم را بکنند اصلا شغلشان این است. و نیز شاگردان رعیت معلم هستند و فرزندان رعیت والدینشان. کارگران رعیت کارفرمایند. و در رأس همه اینها همه مخلوقات رعیت خداوند هستند.
پرداختن به حقوق رعیتها بخاطر توجه دادن مکلفین به رعایت این حقوق به وظائفی است که دارند. ولی بررسی حقوق مخلوقات بر خداوند بخاطر الگور گیری از کاری است که خداوند در ادای این حقوق انجام می دهد.
مخلوقات جهان همه رعایای خداوند هستند. در تمام لحظات وجودی خود نیازمند این رعایت هستند. و خداوند نیز که لاتأخذه سنة و لانوم است، آسمانها و زمین و ساکنین آنها را با نهایت قدرت و حکمت مورد رعایت قرار می دهد. و هیچ ستمی و حتی ذره ای به آنها روا نمی دارد. و غیر از خداوند هیچ مخلوقی از این ستم نسبت به رعایا مصون نیست. البته اولیاء خدا این ستم را خواسته انجام نمی دهند ولی از ستم ناخواسته در حق رعایای خود همیشه در آستان خداوند با تضرع و زاری طلب مغفرت می کنند.
خداوند نه تنها حقوق رعایای خود را اداء می کند بلکه همیشه نسبت به آنها دارای تفضل و لطف علی حده است. مغفرت یکی از عمده ترین این تفضّل هاست! هیچ کس نمی تواند بگوید خداوند وظیفه دارد من را ببخشد. ولی خداوند بندگانش را می بخشد. و بخشش فقط از روی مهربانی است که دارد. هرچند بخشش ما انسانها، می تواند داری انگیزه های مختلف باشد که این انگیزه ها در خالص ترین نوعش می شود جلب رضایت خداوند و این که بخشش خلق مقدمه ای باشد برای این خداوند ما را هم ببخشد. ولی خداوند بخاطر این که مهربانی در ذات اوست می بخشد. خداوند برای مهربانی نیازمند هیچ انگیزه ای نیست! پس خداوندی که این چنین است چطور ممکن است به بنده ای ستم کند و او را در میان بی نهایت مخلوق خود نادیده بگیرد و او را از یاد ببرد؟!
تمام آنها که می خواهند حقوقی را که دیگران بر عهده آنها دارند اداء کنند باید متخلِّق به اخلاق خداوند باشند. هم همه حقوق را بی کم و کاستی اداء کنند و هم بیشتر از آن را بپردازند و در این مسیر جز از خداوند طلب شکر و مزد نکنند که لا نرید منکم جزاء و لا شکورا (دهر: 9)